ΑΡΘΡΟΝ  α΄

YUNANİSTAN’DAN RUMLAR GELDİ

Aslında kilise 1600 yıllık ve semtin ilk kilisesi. Haç planlı, büyük kubbeli ve görkemli çan kuleli görünümü ile İstanbul'da Osmanlı döneminde yapılmış en büyük Rum kiliseleri arasına girmiş. Kilise deprem ve yangınlar geçirmiş. Mega Revma' dan Arnavutköy'e adlı kitapta kilisenin başından geçenler şöyle anlatılıyor:

Depremde zarar gören kilisenin yerine 1895-1899 yılları arasında bugün görülen kubbeli ve görkemli kilise Arnavutköylüler'den ve Ingiltere Sefiri Konstantin Musuro Paşa'dan toplanan paralarla yeniden yapılmış.Onlar Hazreti Isa’nın vaptizinde Haç’ı denize atan, ayinden sonra da denize girenler idi. Onlar Paskalya yortusunda bütün köyü dolaşan, 20 Temmuz’da Büyük Ayazma’da İlyas Peygamber’in gününü büyük bir coşku ve neşeyle kutlayanlardı. Onlar Temmuz’da Küçük Ayazma’da kutlanan Aya Kiryaki gününden sonra büyük eğlenceler yapıp laternalar çalanlardı. Onlar 6 - 7  EylülEylül ve Kıbrıs  olaylarında Arnavutköy’ü terketmiş Rumlar’dı.

Arnavutköy’den göçetmek zorunda kalan bu insanlar, dün sabah bir zamanlar onları her pazar biraraya getiren Ayi Strati Taksiarhi Rum Ortodoks Kilisesi’nde tıpkı eski günlerde olduğu gibi buluştular.

Eski bir Rum köyü olan, kilise ve ayazmaları ile ünlü Arnavutköy’de bu kilisede buluşmalarının bir nedeni vardı. Kilisenin son restorasyonundan bugüne tam 100 yıl geçti. Bu nedenle Yunanistan ve İstanbul’un çeşitli semtlerinden mis kokulu tertemiz giymiş kadın, erkek, yaşlı, genç, zenci, beyaz, Rum, Türk yüzlerce insan sabahın erken saatlerinden kilisenin önünde idi.

Bir zamanlar 6000 Rum yaşıyordu Arnavutköy’de , şimdi ise topu topu 100. Patriği beklerken kilise bahçesinde duygusal anlar yaşandı. Çocuklukları birlikte geçmiş şimdi 60’larında olan kadınlar birbirlerine sarılıp ağladı. Bozuk bir Türkçe ile "ben Niko’nun hanımıyım" diyen Rum kadın "Ibrahim amca öldümü" diye soran Rum erkek. "O vakit akıntıburnu boyunca sizi mis gibi koku takip ederdi. Kısa etekli Marika’lar yürürdü sahilde" diyerek gelenlere nostaljik anlar yaşatan semt sakini Türk kadın.

Ayin saat 9’da başladı. Patrik saat 9.40’da kiliseye vardığında kilise çanları üç kez çaldı. Patriğin elini öpmek için herkes sıraya girdi. Kilise içinde iken ve vitrayların önünde mumlar yakıldı, dualar edildi. Kilise papazı gelenleri kutsadı. Tören 12’ye dek sürdü.

Arnavutköy’de mum adayanlar, denize haç atan Rumlar gözü yaşlı sessiz sedasız semtten ayrıldı.

Κάπου-κάπου ακούγονται και κάποιες συνετές φωνές. Αναδημοσιεύω εδώ ένα άρθρο του υφηγητού της Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο του Βοσπόρου Selim Deringil. Το παίρνω από το περιοδικό «Ορθόδοξος κόσμος» Ιανουάριος 1998. Πρωτοδημοσιεύθηκε στην εφημερίδα Milliyet (1995). Αξίζει να το διαβάσει κανείς με πολλή προσοχή:

Ο θόρυβος που ξέσπασε τελευταία για το Ρωμαίικο Πατριαρχείο Φαναρίου έχει ξεπεράσει κατά πολύ ακόμη και τα όρια ανοησίας αυτής της χώρας. Κυκλοφορούν φήμες ότι για να επιτύχει καθεστώς παρόμοιο με αυτό του Βατικανού, το Πατριαρχείο έχει βραχυκυκλώσει τους πάντες -από τον Πρόεδρο Κλίντον έως τους κομμουνιστές Ευρωβουλευτές. Άλλοι πάλι λένε ότι ακόμη και η πτώση του τουρκικού τηλεπικοινωνιακού δορυφόρου Turksat οφείλεται σε πλεκτάνη του Πατριαρχείου. Οι συζητήσεις για το Πατριαρχείο κυμαίνονται ανάμεσα στην παρανοϊκή συνομωσιολογία και το καθημερινό κουτσομπολιό.

Τρομάζει τούς πάντες ο τίτλος «Οικουμενικός» Πατριάρχης. Αλλά η έννοια της λέξης «οικουμενικός» κατά το Λεξικό Red-house είναι «ο ανήκων στην οικουμένη, ο ενωτικός των εκκλησιών, ο αποδεκτός από όλους τους χριστιανούς». Τίποτε περισσότερο. Επί πλέον, το Πατριαρχείο λεγόταν Οικουμενικό πριν ακόμη οι Τούρκοι εμφανισθούν στην απέναντι πλευρά της Κασπίας. Δεν είναι λοιπόν καινούργιος όρος.

Είναι αλήθεια ότι κατά τις τελευταίες μέρες του Βυζαντίου η επικυριαρχία του ιδρύματος αυτού στα Βαλκάνια είχε σε μεγάλο βαθμό περιορισθεί. Όμως, μετά την άλωση της Κωνσταντινουπόλεως, επί της εποχής του Πορθητού, το Πατριαρχείο επανέκτησε την επικυριαρχία των Βαλκανίων, ως Οθωμανικό ίδρυμα - όπως βεβαιώνει ο μεγάλος ιστορικός Φερνάν Μπρωντέλ.

Είναι λοιπόν ανόητο να παρομοιάζουμε το Πατριαρχείο με το Βατικανό. Από την άλλη μεριά, είναι τουλάχιστον αφέλεια να φανταζόμαστε ότι ο πνευματικός ηγέτης 250 εκατομμυρίων ψυχών δεν θα είναι προσωπικότητα με πολιτικό βάρος.

Με το Πατριαρχείο κάνουμε το εντελώς αντίθετο απ’ αυτό που θάπρεπε να κάνουμε. Η  συνέντευξη (1 Μαρτίου l995) της εφημερίδας Sabah με τον Πατριάρχη Βαρθολομαίο, φωτίζει όλη τη σοβαρότητα του θέματος. Αντί να χάνουμε τον καιρό μας με παραμύθια ότι το Πατριαρχείο γίνεται Βατικανό επειδή αγόρασε δύο - τρία ακίνητα γύρω του, πρέπει να το αντιμετωπίσουμε ως τούρκικο θεσμό. Θέλει ο Πατριάρχης να πάει στην Αμερική; Οι τουρκικές αερογραμμές (ΤΗΥ) να του διαθέσουν αμέσως αεροπλάνο. Διότι το κενό καλύπτει η Ολυμπιακή αεροπορία, που σπεύδει να στολίσει το αεροσκάφος της με Βυζαντινούς δικέφαλους αετούς και να τού το διαθέσει.

Επί πλέον, η επαναλειτουργία της Πατριαρχικής Θεολογικής Σχολής Χάλκης είναι αίτημα άκρως λογικό και ορθό. Εφ' όσον το Σύνταγμα του 1982 αναγνωρίζει την ελευθερία του θρησκεύεσθαι, κι αφού καθημερινά ιδρύονται καινούργιες μουσουλμανικές εκκλησιαστικές σχολές, με ποια δικαιολογία μπορεί κανείς ν' αρνηθεί τη λειτουργία της χριστιανικής ιερατικής σχολής; Το αντίθετο μάλιστα, η σχολή αυτή πρέπει να υποστηριχθεί από το τουρκικό κράτος, και μάλιστα φανερά. Από τι φοβόμαστε; Μήπως ορμήσουν ομαδικά οι εναπομείναντες 3000 Ρωμιοί της Πόλης και εμπνεόμενοι από αυτήν κηρύξουν την ανεξαρτησία τους;

Το ότι σπουδάζουν στη Χάλκη νέοι από την Ελλάδα και τα νησιά, θα  είναι πηγή γοήτρου για την Τουρκία. Η υποστήριξη της Χάλκης θα εξασφαλίσει στην Τουρκία κύρος και δεν θα της κοστίσει τίποτε. Και δεν θα είναι διόλου ασήμαντο το κύρος που θα παίρνει η χώρα μας όταν oι ξένοι πολιτικοί άνδρες πού έρχονται εδώ, επισκέπτονται έναν παγκόσμιο πνευματικό ηγέτη πού προστατεύει η χώρα μας. Αντίθετα από όσα ισχύουν τώρα, το Πατριαρχείο μπορεί να γίνει σπουδαίος παράγων προβολής της Τουρκίας.

  Στο θέμα αυτό, όπως και σε πολλά άλλα, μπορούμε να μάθουμε πολλά από το παράδειγμα των Οθωμανών. Ο Οθωμανός Σουλτάνος ήταν προστάτης των ιερών ισλαμικών πόλεων Μέκκας και Μεδίνας, ταυτόχρονα όμως είχε και την ιδιότητα του προστάτου των Πατριαρχείων Φαναρίου και Ιεροσολύμων. Τα Οθωμανικά αρχεία είναι γεμάτα από έγγραφα πού μαρτυρούν τις προσπάθειες ειρήνευσης των χριστιανών κληρικών πού είχαν φθάσει να αιματοκυλούνται στην Ιερουσαλήμ.

Για παράδειγμα, με φιρμάνι Οθωμανού Σουλτάνου οριζόταν ποια χριστιανική ομολογία θα κρατούσε τα κλειδιά ποιας πύλης, ή τα μέλη ποιου χριστιανικού δόγματος θα καθάριζαν το τάδε ιερό μνημείο. Στα θέματα αυτά, οι Σουλτάνοι κρατούσαν με ευαισθησία μια λεπτή ισορροπία. Και είναι ενδιαφέρον να διαβάσει κανείς στα απομνημονεύματα του Ελβετού Louis Rambert, ενός ανθρώπου που αντιπαθούσε τους Οθωμανούς, ήταν και  διευθυντής της Οθωμανικής Τραπέζης, τούτες τις παρατηρήσεις:

 Η τουρκική διοίκηση στην Ιερουσαλήμ αποτελείται πάντοτε από εκλεκτούς ανθρώπους. Ακόμη και τη Φάτνη όπου εγεννήθη ο Χριστός φυλάσσουν Τούρκοι στρατιώτες - και ευτυχώς, διότι έτσι αποτρέπουν τις εξευτελιστικές συγκρούσεις μεταξύ Ορθοδόξων, Καθολικών κ.λπ. στοιχείων. Απέναντι στον άπειρο εγωισμό και την εμπάθεια των χριστιανών, η μετριοπαθής τουρκική διοίκηση αποτελεί έντονη αντίθεση. (Louis Rambert, Notes and impressions de Turquie, σελ.112).

Είναι αξιοπρόσεκτο το γεγονός ότι το Κόμμα Ευημερίας, το οποίο προβάλλει σε κάθε ευκαιρία την Οθωμανική παράδοσή μας, παραβλέπει σκόπιμα αυτή την πλευρά της παράδοσης όταν ασχολείται με το Πατριαρχείο.

Το πιο σημαντικό εδώ όμως, δεν είναι το Πατριαρχείο. Το σπουδαιότερο σημείο, που κανείς δεν μιλά γι' αυτό, είναι η ηθική πλευρά του ζητήματος. Οι Ρωμηοί της Τουρκίας (όπως και άλλοι μη Μωαμεθανοί) είναι άνθρωποι αυτής της γης, όπως κι εμείς. Ο νοσηρός εθνικισμός, που σημειώνει έξαρση τελευταίως, αποκαλύπτει ξεκάθαρα ορισμένες από τις εθνικές μας ντροπές. Οι επιθέσεις εναντίον Ρωμαίικων κι Αρμενικών νεκροταφείων είναι πραγματικά αίσχη. Καμιά Σερβική αγριότητα έναντι των μουσουλμάνων Βοσνίων και καμιά πολιτική προφανούς ανευθυνότητας και αδικίας σε βάρος των Τούρκων της Ελλάδος, δεν μπορεί να εξισωθεί ή να παραλληλισθεί με αυτή την αγριότητα πρωτογόνων.  

  Selim Deringil

Υφηγητής της Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο του Βοσπόρου

ΓΕΝΑΡΗΣ 2012 - ΜΕΓΑ ΡΕΥΜΑ

[ Home ] [ Mega Revma ] [ A. APAYDIN ] [ ΟΜΟΛΟΓΙΑ* ]

Last modified: ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 22,  2021