..
και το δράμα των Βαλκανίων
΄Eτσι
θρήνησε η ψυχή του Ορθοδόξου Έλληνα, τού Ρωμαίου-Ρωμηού
(εκ της Νέας Ρώμης πού είναι η
Κωνσταντινούπολις) την Άλωση τής Πόλης από
τους Οθωμανούς το 1453. Και μαζί με τον θρήνο το
πάντα αισιόδοξο φρόνημα τού Ελληνορθοδόξου
Γένους μας προσέθεσε την ελπίδα για μια πιο
φωτεινή μελλοντική εξέλιξη, για μια
αναγέννηση του πνεύματος της ορθόδοξης
Ρωμανίας-Βυζαντίου:
«Σάν τ' άκουσεν η Δέσποινα, δακρύζουν οι
εικόνες. Σώπα κυρία Δέσποινα, μήν κλαίεις,
μή δακρύζεις« Πάλε με χρόνους, με καιρούς,
πάλε δικά σου είναι».
Όμως την Άλωση της 29ης Μαΐου 1453 την είχε
προετοιμάσει μία άλλη Άλωση. Αν οι Οθωμανοί
βρήκαν αδύναμη την Ρωμανία,
το Βυζαντινό κράτος, τούτο οφείλεται σε
μεγάλο βαθμό στην πρώτη Άλωση τού 1204 από
τούς Δυτικούς Σταυροφόρους. Οι Οθωμανοί στην
δεύτερη Άλωση απλώς κατέφεραν την
χαριστική βολή σ' ένα τραυματισμένο σώμα. Η Ρωμανία,
όπως ήταν το πραγματικό όνομα της σήμερον
ονομαζομένης Βυζαντινής
Αυτοκρατορίας, επλήγη βαρύτατα από
τους κατ' όνομα «Χριστιανούς» τής
Δύσεως. Η Δ' Σταυροφορία, ενώ θεωρητικά
ξεκίνησε για να εκδιώξει τούς
Μουσουλμάνους από τούς Αγίους Τόπους,
κατέληξε στην Κωνσταντινούπολη, την οποία και
κατέλαβαν οι όχλοι των τότε
δυτικοευρωπαίων ηγεμόνων. Τα σχέδια τού
Πάπα και τού Δόγη τής Βενετίας επέτυχαν
βοηθούμενα και από τις εσωτερικές διαμάχες των
Βυζαντινών. Την 13η Απριλίου 1204 οι δήθεν
Χριστιανοί επεδείκνυαν και απεδείκνυαν τις
πραγματικές διαθέσεις τους έναντι τού
κράτους, τού λαού, τού πολιτισμού και κυρίως
έναντι της Εκκλησίας της Ορθοδόξου
Ελληνικής Ανατολής. Ο Άγγλος
Βυζαντινολόγος Σερ Στήβεν
Ράνσιμαν περιγράφει την καταστροφή με
τα εξής λόγια:
«Η
λεηλασία τής Κωνσταντινουπόλεως δεν έχει το
αντίστοιχό της στην ιστορία. Επί εννέα
αιώνες η μεγάλη πόλη υπήρξε η πρωτεύουσα
τού χριστιανικού πολιτισμού. Είχε γεμίσει με
έργα τέχνης, πού είχαν επιζήσει από την
αρχαία Ελλάδα και με τα αριστουργήματα των
δικών της έξοχων καλλιτεχνών. Οι Ενετοί
ήξεραν την αξία αυτών των πραγμάτων. Όσοι
μπόρεσαν άρπαξαν θησαυρούς και τους
μετέφεραν για να στολίσουν τις πλατείες και
τις εκκλησίες και τα παλάτια της πόλεώς των.
Αλλά οι Γάλλοι και οι Φλαμανδοί είχαν
κυριευθεί από μία μανία καταστροφής.
Ξεχύθηκαν ένας ωρυόμενος όχλος στους
δρόμους και στα σπίτια, αρπάζοντας οτιδήποτε
γυάλιζε και καταστρέφοντας ό,τι δεν
μπορούσαν να κουβαλήσουν, σταματώντας μόνο για
να σκοτώσουν και για να βιάσουν ή για ν'
ανοίξουν τα κελάρια για να πιουν. Δεν
γλύτωσαν ούτε τα μοναστήρια, ούτε οι
βιβλιοθήκες. Στη ίδια την Αγιά Σοφιά έβλεπε
κανείς μεθυσμένους στρατιώτες να σχίζουν τις
μεταξωτές κουρτίνες και να γκρεμίζουν και να
κομματιάζουν το μεγάλο ασημένιο
εικονοστάσιο, ενώ ποδοπατούσαν ασεβέστατα
άγιες εικόνες και ιερά βιβλία. Επί τρεις
ημέρες εξακολούθησαν οι φρικιαστικές
σκηνές τής λεηλασίας και της αιματοχυσίας,
ώσπου η τεράστια και ωραία πόλη έγινε ένα
ερείπιο. Ακόμη και οι Σαρακηνοί θα είχαν
δείξει περισσότερο οίκτο, αναφωνεί ο
ιστορικός Νικήτας Χωνιάτης και λέει την
αλήθεια» (Στήβεν Ράνσιμαν, Ιστορία των Σταυροφοριών, τόμος Γ', σελ. 123, μετάφρασις Ν.
Παπαρρόδου και Γ. Λέτσα, έκδοσις Γενικού
Επιτελείου Στρατού, Αθήναι 1979).
Παρά τα κτυπήματα των Δυτικοευρωπαίων κατά την
πρώτη Άλωση και των Οθωμανών κατά την
δεύτερη Άλωση το πνεύμα τής Βυζαντινής
Ρωμανίας επέζησε! Μπορεί το σώμα να εκείτο διάτρητο και αιμόφυρτο, αλλά η ψυχή διεσώθη
μέσα στην ιστορική πραγματικότητα πού
ονομάσθηκε «Βυζαντινή
Κοινοπολιτεία». Ήδη κατά τούς
τελευταίους αιώνες τής Βυζαντινής
Αυτοκρατορίας αρχίζει να διαμορφώνεται μία
ευρύτερη κοινότητα εθνών και λαών, που
αποδέχονται την Ορθόδοξη Εκκλησία και
παράδοση ως κέντρο τού λατρευτικού,
κοινωνικού και πολιτιστικού βίου τους,
διαμορφώνουν νόμους, διοίκηση και έθιμα επί
τη βάσει τής Βυζαντινής διδασκαλίας και
κληρονομιάς, χρησιμοποιούν στην γραφή τους το
ελληνοβυζαντινό αλφάβητο, πού ονομάσθηκε
Κυριλλικό από το όνομα τού Αγίου Κυρίλλου -αδελφού
τού Αγίου Μεθοδίου- και γενικά συνιστούν
μία διακριτή και ξεχωριστή πολιτιστική
οικογένεια ανάμεσα στην ψυχρά
ορθολογιστική Δύση και στην μοιρολατρική
Ασία. Η Βυζαντινή Κοινοπολιτεία, η
κληρονομιά τού Κυρίλλου και του Μεθοδίου,
όπως θα μπορούσαμε κάλλιστα να την
αποκαλέσουμε, περιλαμβάνει έναν κόσμο με
διαφορετικές φυλετικές καταβολές αλλά με
συνειδητά πνευματική και ψυχική προσήλωση στις
ορθόδοξες ρίζες τής Βυζαντινής Ρωμανίας. Έλληνες,
Σέρβοι, Βούλγαροι, Ρουμάνοι τής τότε
Μολδοβλαχίας, Ρώσοι τής Μεγάλης, τής Μικρής
(Ουκρανία) και τής Λευκής Ρωσίας, Αρμένιοι,
Γεωργιανοί, Αραβόφωνοι Ρούμ Ορτοντόξ,
πολλοί Πολωνοί, Αλβανόφωνοι Τόσκηδες, όλοι
αυτοί προσέβλεπαν στην Κωνσταντινούπολη ως
ιερή πόλη και οικοδομούσαν το βίο τους - άλλοι
ελεύθεροι, άλλοι υπόδουλοι σε Τούρκους και
Αυστριακούς, άλλοι φόρου υποτελείς στο
Σουλτάνο - επάνω σε κοινά στερεά θεμέλια: Τα
ελληνορθόδοξα θεμέλια τής Βυζαντινής
κληρονομιάς.
Αυτή την κοινή κληρονομιά εξέφρασε τον Ιούνιο τού
1992 όταν ευρέθη στη χώρα μας καί ο
Πατριάρχης πασών των Ρωσιών Αλέξιος λέγων: «Από
τότε πού η Ρωσία εδέχθη τό βάπτισμα, η
Εκκλησία μας και η θεολογική μας σκέψις δια μέσου
των αγίων Πατέρων και των Βυζαντινών
ανετράφησαν και ηνδρώθησαν με το πνεύμα τού
χριστιανικού Ελληνισμού. Το Ελληνοχριστιανικό πνεύμα είναι τώρα η
κοινή μας κληρονομιά, είναι μία διαθήκη δι'
ημάς». Και είναι αυτή την κληρονομιά που
σε καμία περίπτωση δεν θέλουν να προδώσουν
οι Σέρβοι σήμερα αγωνιζόμενοι να μην χάσουν
τα εδάφη τού Κοσσυφοπεδίου, όπου
γεννήθηκε και ήκμασε η Ορθόδοξη Εκκλησία τους
με τα μοναστήρια και τούς ναούς, μετά την ευλογία
τού εξόριστου στη Νίκαια Οικ.
Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως προς τον Άγιο
Σάββα των Σέρβων το 1219.
Είχε λησμονηθεί για μεγάλο διάστημα αυτή η
κληρονομιά τής Βυζαντινής Κοινοπολιτείας. Και
απεκαλύφθη και πάλι την τελευταία
δεκαετία μετά την πτώση των κομμουνιστικών
καθεστώτων. Έτσι ξαφνικά στο παγκόσμιο
χωριό της μικρής οθόνης ο δυτικός άνθρωπος
πληροφορήθηκε έκπληκτος ότι δεν είναι
μόνος, κυρίαρχος επάνω σε μία τριτοκοσμική
μυρμηγκιά, ούτε ο πολιτισμός του και η
χριστιανική του κληρονομιά είναι μοναδικά.
Ξαφνικά προβάλλει μπροστά του, σχεδόν από το
πουθενά, ένας άλλος κόσμος, ένας άλλος
πολιτισμός, χριστιανικός κι αυτός, στην Ανατολή.
Στους καχύποπτους πολιτικούς και διανοουμένους τού Καθολικού
και Προτεσταντικού κόσμου προβάλλει η εικόνα
ενός πολυπληθούς συνόλου με έναν εσώτατο
δεσμό, πού ως ομολογία πίστεως ενώνει εν
δυνάμει δεκάδες λαούς, οι οποίοι μπορεί να αντιμάχονται μεταξύ τους ακόμη, αλλά μπορεί
και να αποτελούν συνειδητά ή υποσυνείδητα
μία μεγάλη κοινοπολιτεία κοινής
κοσμοθεωρίας, κοινής αντιλήψεως τού κόσμου και
του επέκεινα μέσα στο « Άγιο Βήμα της
ψυχής. Είναι η κληρονομιά του Κυρίλλου και
του Μεθοδίου. Είναι ο κόσμος της βυζαντινής
Ρωμανίας, στη σύγχρονη μορφή του. Είναι η
Ορθόδοξη Κοινοπολιτεία, που άντεξε σε τυραννίες Φράγκων
και Οθωμανών, σε καταπιέσεις τυράννων και αθεϊστών,
σε πολέμους και επαναστάσεις, και επέζησε. Ένας
«νέος» κόσμος πολύ αρχαιότερος από
τον Παλαιό Κόσμο και ένας πολιτισμός πολύ
διαφορετικός και βαθύτατα ανατρεπτικός τού
ορθολογιστικού και υλιστικού κοσμοειδώλου
τής Δύσεως.
Και τότε άρχισε η σκληρή και πολύπλευρη
πολιτισμική αμφισβήτηση. Πολιτικοί και διανοούμενοι τού Αμερικανικού
και Ευρωπαϊκού χώρου ένιωσαν να αναβιώνουν
μέσα τους τα γονίδια των Σταυροφόρων τής Δ'
Σταυροφορίας. Ουνίτες αγωνίζονται να ξεριζώσουν
την Ορθόδοξη Πίστη από τις κοινωνίες, πού ήδη ρήμαξε ο ολοκληρωτισμός.
Προτεσταντικές παραφυάδες και γνωστές ή
άγνωστες αιρέσεις αγοράζουν στην Ανατολική
Ευρώπη τα μέσα ενημερώσεως προσπαθώντας να αλλοιώσουν
το φρόνημα των ταλαίπωρων Ορθοδόξων. Πολιτικοί
και θρησκευτικοί
ηγέτες κηρύσσουν τον «επανευαγγελισμό»
των Ορθοδόξων, σαν να επρόκειτο για ιεραποστολή
σε ειδωλολάτρες. Ο Αμερικανός
πολιτειολόγος Σάμουελ Χάντιγκτον
προαναγγέλλει την «σύγκρουση των πολιτισμών»
και προτείνει να περιθωριοποιηθούν οι ορθόδοξοι λαοί.
Γερμανοί Τραπεζίτες διδάσκουν ότι στην Ενωμένη Ευρώπη, πρώτο
και ουσιαστικό λόγο
έχουν μόνον οι Καθολικοί λαοί. Ευρωπαϊκές
εφημερίδες δαιμονοποιούν τούς Σέρβους κατά
το βοσνιακό πόλεμο και μιλούν για «εγκλήματα
των Ορθοδόξων». Ο Βέλγος πολιτικός Βίλλυ
Κλάες τονίζει ότι στους οργανισμούς και στους
θεσμούς της Δύσεως δεν θα εισέλθουν «οι
κληρονόμοι τού Βυζαντίου». Γάλλοι
διανοούμενοι ανακαλύπτουν ότι για τους
πολέμους στα Βαλκάνια φταίει η Ορθοδοξία
και ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος.
Η Τρίτη Άλωση επιχειρείται
με την ίδια
δικαιολογία της πρώτης Αλώσεως τού
1204. Την «ανωτερότητα»
τού δυτικού πολιτισμού. Οι Ορθόδοξοι λαοί,
οι κληρονόμοι τού Βυζαντίου, βρίσκονται στο
στόχαστρο. Καλούνται να αλλάξουν την ταυτότητά τους, δηλαδή
την ψυχή τους. Μόνον
έτσι μπορεί να ερμηνευθεί εις βάθος η πολεμική
τραγωδία των Βαλκανίων.
Κωνσταντίνος Χολέβας
Πολιτικός
Επιστήμων
(Ο
Κ. Χολέβας γεννήθηκε
στη Θεσσαλονίκη το 1957.
Είναι Πολιτικός Επιστήμων, αρθρογράφος επί
των Εθνικών μας θεμάτων και παραγωγός
ραδιοφωνικών εκπομπών με έμφαση στα
ιστορικά θέματα. Το
πρώτο του βιβλίο με τίτλο "Για
μια Δυναμική Εξωτερική Πολιτική"
κυκλοφόρησε το 1994 και
βραβεύθηκες από την Ελληνική
Εταιρία Χριστιανικών Γραμμάτων).
KHolevas@allianz.gr