|
 
| |
-
RUMCA BASIN
-
-
Osmanlı Devletinin resmi organı
Takvim-i Vekayi'nin Rumca nüshası olan Otomanikos Monitor, İstanbul'da
yayımlanan ilk Rumca gazetedir.
1832'de yayımlanmaya başlar. Tirajı 400 kadardır; başta Rum Ortodoks
Patrikhanesi olmak üzere ilgili çevreye dağıtılırdı. Patrikhane, daha iyi
anladıkları gerekçesi ile Türkçe nüshanın yeterli olduğunu bildirince,
yayını durdurulur. (1840). Bu olay, bir yandan Rumların dil ve kültür
evrenini, diğer yandan Yunanistan'ın (1829) kurulmasıyla yazı (katerevusa)
ve konuşma (demotik) dilleri arasında beliren çelişmenin ilginç bir
göstergesidir.
-
Otomanikos Monitor'u, Yogos
Musurus çıkarıyordu. Musurus Ailesi,
Osmanlı dış ilişkilerinde söz sahibi olmuştur. 1840'ta Bab-ı Alî'nin
memurlarından Konstandinos Adisidis'in çıkardığı O Tilegrafos Tu Vosporu
(Bogaziçi Telgrafı) gazetesi de, yarı resmî bir yayın sayılabilir.
-
İngiliz tabiyetindeki Yunanlı
Dimitros Ksenis, 1845'te Vizandis'i (Bizans) kurar.
Vizandis, 1854'te Tilegrafos'la birleşir ve
aralıklarla 1901 'e kadar değişik sahiplerin marifetiyle çıkar. 1860-70
yıllarında Dimitrios Kaçelidis tarafından çıkarılan Omonia da (Barış)
Patrikhane'nin yardımıyla yaşar. Patrikhane'nin resmi sesi Eklisiastiki
Alitia (Kilise Gerçeği) 1923'e kadar yaşamını sürdürür.
-
Patrikhane'ye yakın gazeteler,
yenilikçi akımlara karşı tutucudur.
Yunanistan kendi kilisesinin özerkliğini ilan ettiği için İstanbul Rum
Basını tarafından desteklenmez; Bab-ı Ali'nin üstünlüğü tartışılmaz. Bab-ı
Alî tarafından maddi himaye gören gazeteci Mihail Hurmuzis 1864-1868
arasında çıkardığı Armonia (Ahenk) ve başta Anatolikos Astir (Anadolu
Yıldızı) olmak üzere, yazdığı diğer gazetelerde Osmanlı-Yunan işbirliğini ve
Patrikhane'yi destekler.
-
Rumların, özellikle
Anadolu'daki kesiminin anadili Türkçe idi.
Bunlar Rumca konuşmayı bilmezler. 15. yy'dan
beri eserlerini Karamanlıca (Karamanlidika) denilen, Grek harfleriyle Türkçe
olarak yayımlarlar. Patrikhane dahi buna karşı çıkmaz, kiliseye bağlı
kaldıkları sürece Karamanlıca din kitapları yayımlamayı olağan bulur.
Evangelinos Misailidis'in 1851'de İstanbul'da yayımlamaya başladığı Anatoli
gazetesi Karamanlıcanın kökleşmesine büyük katkıda bulunur. E. Misailidis,
bol sayıda kitap da yayımlar. Dilbilimcilere göre, Karamanlıca Rumcadan çok
Türkçeye ayak uydurmuş ve Yunan yayılmacı etkilerinden çok, bir arada uyumlu
yaşamanın destekçisi olmuştur. Bu sebepten Tercüman-ı Hakikat, E.
Misailidis'i Fikr-i Osmaniyi yaymakta kimsenin kabına varamadığı kişi olarak
tanıtır.
-
Rumca özel gazetelerden
başlıcaları, 1861-1894 arasında Filalitis-Kalifron-Fotiadis'in çıkardıklan
Anatolikos Astir'i(Anadolu Yıldızı); 1869-1876'da N. Destunianos'un Teatis'i
(Seyirci); 1876-1877'de Gabrilidis'in Metaritmisis'i (Islahat); Vangelis
Papadopulos'un Proia'sı, Savatiea Epiteorisis'i (Cumartesi Revüsü), Hiaki
Epiteorisis'i (Sakız Revüsü), Nea Epiteorisis'i (Yeni Revü) sayılabilir.
Özel gazetelerin arasında Stavros
Vutiras'ın 1866'da Neologos Tis Anatolia adıyla yayınladığı gazete önde
gelir. Sorumlu müdürü Hıristos Papadopulos, bir Osmanlı memuru idi. Kültür
anlamında yüksek düzeyli bir yayındır, bu yönüyle döneminin bütün Rumca
basınının önünde yer alır. Bazen örtülü, bazen açık şekilde Panhelenizmi ve
Megali İdea'yı savunmuş, yandaşlarından para toplayarak yaşamaya
çalışmıştır. Neologos, Yunan yenilgisi üzerine 1922'de kapandı.
-
Raptarhis'in Eptalofos (Yedi
Tepeli) adıyla 1863'te başlattığı gazeteyi D. Nikolaidis devralıp ismini
Konstantinopolis'e çevirir ve aralıklı olarak 1914'e kadar yayımlar.
Bir Fransızca gazete de çıkaran Bellis'in
Tahidromos'u (Postacı), Kyriakopulos'un Fransızca Phare du Bosphore'u da
(1869-1890) açıkça Yunan siyasetine alet olmaktan çok, kültürel uyanışa ve
Rum cemaatinin çıkarlarını kollayarak ulus bilincine katkıda sağlarlar.
Dergiler arasında ilk olarak 1845'te Efrosini Samarcidis tarafından
çıkarılan aylık kadın dergisi Kipseli, 34 sayı yayımlanır. Dergi alanında
asıl etkili olan mizahi yayınlarıyla Kayserili Rum Teodor Kasap'tır. Türkçe
yayınlarının yanı sıra Rumca Diyojen, Momos ve Kondonator adlı yayınlarıyla
bu alanın öncülerindendir.Yeni Osmanlılarla yakınlığı yüzünden mahkum olup
yurt dışına kaçar, ama sonra II. Abdülhamid'le anlaşıp onun hizmetine girer.
-
II. Meşrutiyet'in ilanında (1908),
ilk 7 ayda bütün ülkede 730 yeni imtiyaz verilir.
Bunların yüzde 50'si Türkçe, yüzde15'i Rumca
gazeteler için alınır. İstanbul'da da 37 Rumca, 3 Karamanlıca ve 12'si
karışık dilli (Rumcanın yanı sıra Fransızca, Ermenice vb) yayına imtiyaz
verilir.
-
Bu hem görece özgür, hem de gergin
ortamda Neologos ve Proodos gibi gazetelerle İttihad ve Terakki'nin sözcüsü
Tanin arasında çok sert tartışmalar geçer.
Dönemin önde gazetecileri arasında Dimitraki
Tomaidi, Kozmidi, Dimitri Karasavas, Yorgi lkonomidi, Pavlo Fotiyadi,
Hambailidi gibi isimleri sayılabilir. Sıkıyönetim döneminde, 1918'e kadar
durgun kalan bu basın, Mütareke'nin ilanı ve İstanbul'un işgali ile ırkçı
eğilimleri açığa vurur. İstanbul'un, kurulacak Yunan İmparatorluğu'na
terkini, Türklerin Avrupa'dan kovulmasını açıkça talep ederler. Yazarları da
Osmanlı Matbuat Cemiyeti'nin dışında kendi örgütlenmelerine girişir.
-
Anadolu'daki bozgun, İstanbul'un
Rumca basınının ve yazarlarının sonu olur.
Gazeteler kapanır, gazeteciler yurt dışına
kaçar. Türk düşmanlığı yapmamış bir gazeteci nesli ortaya çıkar.
-
1923-1941 arasında İstanbul'da 28
Rumca gazete ve dergi görülür.
Bunlardan 24'ü günlük siyasi gazetedir: Aniksartitos, Asipis, Avyi,
Apoyevmatini, Dimokratia, Dimokratis, Efimeris, Espirini, Estia, İmeris
Yana, Katimerini, Metaritmisis, Metapolitefsis, Otipor, Patris, Politia,
Politersis, Proodos, Proini, Ta Hronika, Ta Neotora, To Vima, To Fos. Kimi
birkaç sayı, kimi de birkaç yıl çıkar.
-
Efimeris (1943-?), Vima
(1946-1952), Keravnos (1947-1951), Kiryakatiki Proia (1947-1960), Hronos
(1947-?), Apostolos Adreas (1951-1964), Elefteri Foni (1952-1965), Embros
(1952-1965), Ta Nea (1953-?) gibi gazeteler de yayımlanır.
Aralarında en önemlisi günümüze kadar
yaşamını sürdüren Apoyevmatini sayılır.
-
Haftalık dergilerden Fos, Foni,
mizahi Okopanos, 15 günlük Kopanos, dini olarak da aylık Hıristiyaniki Estia
ile aylık Ortodoksia yayımlanır.
İstanbul'daki Rumların sayısı azaldıkça gazeteler de azalır.
-
Halen yayınlanan Apoyevmatini ile
İho (Yankı) gazetesi Rum cemaatine hitap etmeyi sürdürüyor.
-
| |
|
